Naar een humanistische kosmologie?

Omschrijving

Door mijn loopbaan, die bij een leraarschap exacte vakken in combinatie met filosofie begon, ben ik geïnteresseerd geraakt in de werelden mensbeelden die in exacte disciplines, meestal impliciet, voorondersteld zijn. Door hun successen en gezag hebben exacte disciplines die vooronderstelde wereld- en mensbeelden mede in stand gehouden en bevorderd, en doen dat grotendeels nog steeds, ook al is er gelukkig -ook in exacte kringen- een tegenbeweging op gang gekomen. Die tegenbeweging is hard nodig gezien de ecologische rampen die wij over onszelf afgeroepen hebben, en nog steeds afroepen. Als oud-leraar in deze vakken voel ik mij zelfs ‘medeplichtig’ op dat punt.

Tegen die achtergrond ervoer ik het boek van Thomas Hertog, met de titel ‘On the Origin of Time. Stephen Hawking’s Final Theory’, als een hoopgevend teken van die opkomende tegenbeweging. In dat boek doet Hertog verslag van zijn twintigjarige samenwerking met Stephen Hawking tot aan diens overlijden in 2018. In die samenwerking voelden Hertog en Hawking (voortaan H&H) zich genoodzaakt tot een fundamentele herziening van de kosmologie. Die herziening betrof zowel de natuurkundige grondslagen van de kosmologie alsook de vertrouwde wereld- en mensbeelden die daarmee samenhangen. Kortom, het was een herziening die als een echte paradigmashift gekenmerkt kan worden. In het voorwoord typeert Hertog hun nieuwe kosmologie als humanistisch en als een krachtige reflectie op de vraag ‘what it can mean to be human in this biofriendly cosmos, as stewards of planet earth’.

Een bijzonder kenmerk van Hertogs boek is, dat hij de verschillende lagen van zijn samenwerking met Hawking onderling verweeft. Door de persoonlijke laag van zijn groeiende vriendschap met en bewondering voor Hawking, weeft Hertog de rode lijn van de theoretisch- fysische ontwikkeling van de moderne kosmologie, en de filosofisch-levensbeschouwelijke rode lijn van wereld- en mensbeelden. De verwevenheid van die drie lagen heb ik zeer gewaardeerd, en daarbij met name dat H&H de onderlinge verwevenheid van wetenschap met wereld- en mensbeelden, ook in de kosmologie, duidelijk agenderen. Daarom zal ik in dit artikel uit het betoog van Hertog vooral belichten wat de verschuivingen in wereld- en mensbeelden inhouden, die naar hun inzicht samenhangen met de nieuwe uitgangspunten die kosmologie als wetenschap nodig heeft. Daarbij zal ik tenslotte over de verwevenheid met een humanistische levensbeschouwing kritisch meedenken, omdat duidelijk zal worden dat het werk van H&H, als ‘work in progress’, op dit vlak correctie en aanvulling nodig heeft.