In gesprek met Frans de Waal

Omschrijving

In aansluiting op het themagedeelte over Frans de Waal in het vorige nummer van Waardenwerk, gaat Harry Kunneman in deze bijdrage langs twee lijnen in gesprek met Frans de Waal: om te beginnen in de vorm van een aantal schriftelijke
vragen over zijn laatste boek De Bonobo en de tien geboden, waarop de Waal antwoord geeft. Vervolgens in de vorm van een poging om de betekenis van zijn werk te plaatsen in de context van de ‘tweede postmoderniteit.’

I. Vragen en antwoorden
HK: Beste Frans, als startpunt voor dit schriftelijke gesprek wil ik je graag vier uitspraken voorleggen, die bedoeld zijn als een ultra korte samenvatting van een aantal belangrijke stellingen uit je nieuwe boek.
a) Mensen zijn in de eerste plaats sociale zoogdieren. Hun belangrijkste eigenschappen delen ze met andere sociale zoogdieren, zoals chimpansees, bonobo’s, dolfijnen en olifanten. De vermogens van mensen om empathie te voelen voor anderen, zorgzaam gedrag te vertonen en conflicten bij te leggen zijn dan ook veel ouder dan de menselijke cultuur. Wij delen die vermogens in ieder geval met de bonobo’s, die als de oer-ouders van het hedendaagse humanisme beschouwd
kunnen worden. 
b) Om die reden is de ‘vernistheorie’ van de beschaving aantoonbaar onjuist. Empathie en altruïsme vormen geen dun ‘oppervlaktelaagje’ waaronder de ware, agressieve en gewelddadige natuur van de mens schuilgaat. Onze empathische en zorgende vermogens zijn even diep verankerd in onze evolutionaire geschiedenis als onze agressieve vermogens.
c) Dezelfde kritiek is van toepassing op religies die claimen dat moraliteit van God stamt en via Goddelijke openbaring onder de mensen is gekomen. Morele vermogens zijn al bij de Bonobo’s te vinden en kunnen dus evolutionair verklaard worden. 
d) Seculiere atheïsten die om die reden alle vormen van religiositeit tot irrationeel bijgeloof reduceren, hebben echter ook ongelijk. Religies hebben een belangrijke rol gespeeld in het helpen cultiveren van onze empathische en zorgende vermogens, ook al hebben we ze daar inmiddels niet echt meer voor nodig.

Mijn startvraag luidt of er punten zijn waarop je deze ultra-korte weergave wilt preciseren, corrigeren of aanvullen. In aansluiting daarop wil ik je vervolgens mijn eerste inhoudelijke vraag voorleggen.