Iemand zijn. Bespreking van het magnum opus van Joep Dohmen

Omschrijving

Als je de moeite neemt om Dohmens lijvige magnum opus Iemand zijn (813 pagina’s!) van a tot z te lezen en te herlezen, dan zullen er momenten komen waarin je het gevoel krijgt dat Joep Dohmen jou de maat zit te nemen en als ik hier voor mijzelf mag spreken, dan moet ik zeggen dat dit in zekere zin terecht is. Altijd heb ik verkondigd dat autonomie een centrale humanistische waarde is en nu dwingt Dohmen mij om dieper over deze waarde na te denken. Maar los van de bewondering die ik voor zijn heldere, goed geschreven en erudiete overzichtswerk over opvoeding en persoonlijke vorming heb, zijn er elementen in de oproep van Dohmen die het verdienen om kritisch tegen het licht gehouden te worden. Mijn bezwaar tegen zijn oproep om iemand te zijn is dat hij ons hiermee zo weinig keuzevrijheid geeft. Je wordt iemand of je blijft niemand. Alles wat hier tussen in ligt, lijkt geen bestaansrecht te hebben. Voor Dohmen is het van levensbelang dat je je kritisch bezint op je actorschap –’het regisseren van je wensen en het bepalen van je wil’ (p. 466)-. Dit klinkt echter zeer individualistisch. Ik maak mij meer zorgen over de almaar toenemende sociaal-economische ongelijkheid die ertoe leidt dat de cohesie in de samenleving steeds verder onder druk komt te staan. Ook Dohmen maakt zich zorgen over de grote maatschappelijke en ecologische
problemen van onze tijd, maar hij legt de verantwoordelijkheid uiteindelijk toch bij individuen. Voor mij speelt eerder het verlangen om te begrijpen hoe het individu deel uitmaakt van en verbonden is met maatschappelijke netwerken en ecosystemen. Ook voor mij is autonomie een belangrijke humanistische waarde, maar ik heb juist van oorspronkelijke Bildungshumanisten als Goethe, Herder, Von Humboldt en Hegel geleerd dat onze verbondenheid met de natuur en onze verwikkeling in de wereld vooraf gaan aan de ontwikkeling van onze autonomie. Hoewel ik net als Dohmen van mening ben dat wij autonomie in relationele zin moeten begrijpen, geloof ik niet dat zelf kennis en zelf bepaling vooraf moeten gaan aan de verbindingen die wij met anderen en de wereld aangaan. Onze autonomie ontdekken en ontwikkelen wij achteraf. Ik geloof dat wij veel hechter met elkaar en met de wereld zijn verbonden dan Dohmen suggereert.