Fiducie als gids naar resonantie: een dialoog tussen Rosa & Scheler

Omschrijving

Wij leven in een wereld en tijd waarin geloof en vertrouwen in het goede niet breed gedeeld worden1. We zouden beter ‘realistisch’ moeten zijn: ons beperken tot wat tastbaar is. Maar is juist de verbeelding van het goede, niet de voorwaarde voor de tastbare verwezenlijking ervan, zelfs als we dit exclusief in materiële termen willen duiden? Drijft het angstvallig vasthouden aan en in stand houden van bestaande vormen en structuren ons niet slechts tot een strijd om overleven die veel onnodige verliezers kent, waar een verbindend en betekenisvol perspectief voor velen ook mogelijk is?

Juist in de diepste duisternis hebben wij idealen nodig. Niet slechts als hoop of troost om het uit te houden, maar als concrete voorstelling van een betere wereld en de weg daarnaartoe, het dal uit, het licht tegemoet! Het impliceert dat betekenisgeving niet een luxe is, slechts de bovenste tree van Maslows pyramide nadat alle andere ‘lagere’ behoeften vervuld zijn, maar een noodzakelijke voorwaarde om te overleven, in zowel materiële als geestelijke zin.

Het is lastig om in een context waarin enerzijds veel vastligt in structuren en procedures, en anderzijds het primaat van nut en doelmatigheid heerst, ruimte te maken voor die dingen die wellicht niet meteen nuttig zijn in materieel opzicht, maar wel betekenisvol zijn en derhalve waardevol en zinvol. Hoe zin en betekenis te geven ‘in tijden van versnelling’ (vgl. Rosa, 2016)? Ik meen dat dit een idealistische levensbeschouwing vereist. Onder idealistische levensbeschouwing versta ik een opvatting van de wereld die, naast materiële fenomenen, ook waarde en relevantie toekent aan immateriële fenomenen.

Ik zal betogen dat een idealistische levensbeschouwing samenvalt met het onderscheiden van ideële waarden, zoals het heilige, het goede, het ware en het schone. Hoewel het vermogen deze waarden ‘waar(d)’ te nemen (Max Scheler: Wertnehmen) universeel is, hangt het daadwerkelijke voorkomen daarvan af van de aandacht waarmee wij in de wereld staan. Met de juiste aandacht is de ervaring van ‘resonantie’ mogelijk, wat een bepaald geloof of vertrouwen in de wereld als betekenisvol bevordert. Ik noem dit geloof of vertrouwen ‘fiducie’: het vormt de grondslag van een idealistische levensbeschouwing.

Fiducie staat in een bijzondere wisselwerking met aandacht en daarmee met resonantie. Onze manier van aandacht hebben, bepaalt de mogelijkheid van resonantie en bevordert daarmee fiducie. Maar fiducie beïnvloedt ook onze manier van aandacht hebben. Deze aandacht moet op een bepaalde manier gecultiveerd worden door middel van een spirituele praxis. Ik werk mijn betoog uit aan de hand van twee auteurs, die in hun werk volgens mij het belang van een spirituele praxis onderschrijven.