Sozio 3 2025

Er is krapte op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd staan veel mensen met een verstandelijke beperking te popelen om aan de slag te gaan, als ze de kans krijgen tenminste. Kwartiermakers spelen hierin een brugfunctie! Zorgorganisatie Cordaan in Amsterdam laat zien hoe het kan!

Verbindende en bemiddelende rol
De arbeidsmarkt staat onder druk: werkgevers in bijvoorbeeld de horeca, catering, zorg en detailhandel hebben moeite om geschikt personeel te vinden. Tegelijkertijd zijn er veel mensen met een verstandelijke beperking die graag willen bijdragen, maar niet altijd de kans krijgen. Dit is geen kwestie van onwil, maar vaak van onbekendheid en wederzijdse onzekerheid. Werkgevers weten niet altijd hoe ze inclusie op de werkvloer vorm kunnen geven, en mensen met een beperking ervaren drempels om deel te nemen aan het arbeidsproces.
In deze context biedt ‘kwartiermaken’ een waardevolle brug. Dit is een werkwijze binnen het sociaal werk waarmee je ruimte creëert voor ontmoeting, wederzijds begrip en samenwerking zodat iedereen kan meedoen en erbij hoort. Organisaties zoals Cordaan laten zien hoe dit in de praktijk werkt. Door kwartiermakers in te zetten binnen een gebiedsgerichte aanpak worden muren tussen zorg, dagbesteding en reguliere werkplekken doorbroken. Kwartiermakers vervullen hierin zowel een verbindende als een bemiddelende rol: zij brengen mensen met een beperking daadwerkelijk in contact met werkgevers en ondersteunen beide partijen om tot duurzame plaatsing te komen.

Kwartiermakers als (zelf)stigmabestrijders
Kwartiermaken werd begin jaren 2000 in Nederland geïntroduceerd door Doortje Kal (Kal, 2001). Het begrip komt oorspronkelijk uit het leger, waar een kwartiermaker in het veld vooruit wordt gestuurd om een veilige en goede plek te creëren voor de komst van het bataljon. Als de kwartiermaker deze plek eenmaal heeft gecreëerd kunnen de andere soldaten veilig hun kamp opslaan. Kwartiermakers in het sociaal werk creëren ook zo’n veilige plek, maar dan een sociaal veilige plek in de samenleving. 
In sociaal werk betekent kwartiermaken: ruimte maken voor mensen die anders zijn, bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke beperking, een psychische kwetsbaarheid of mensen die vanwege andere diversiteitsaspecten uitsluiting ervaren. Als kwartiermaker werk je voor de troepen uit met als doel het creëren van een inclusieve samenleving waarin iedereen volwaardig meedoet. Kwartiermaken richt zich zodoende op het bestrijden van (zelf)stigma’s en het bevorderen van gastvrijheid. Het is een uitnodiging aan de samenleving om anders-zijn niet als probleem, maar als verrijking te zien.

Hoe pak jij dit als hulpverlener aan? Welke uitdagingen en kansen signaleer jij? Graag neem ik je mee in mijn zoektocht met betrekking tot dit vraagstuk, waarin waardevolle bevindingen en ontwikkelkansen worden gedeeld.

Volwassenen met een lvb
Volwassenen met een licht verstandelijke beperking (lvb) kennen hun beperkingen op cognitief en adaptief gebied. Zij nemen informatie op een andere manier tot zich en kennen beperkingen in het terughalen van ervaringen met bijbehorende gevoelens. Daarnaast is er ook een groep volwassenen met een lvb die goed zijn in het verbergen van hun beperkingen, verbaal sterk zijn en de ander weten te overtuigen van hun kunnen. Dit laatste komt met enige regelmaat voor als de persoon met een lvb te maken krijgt met een hulpverlener die hij/zij nog niet zo goed kent. Overvraging, met alle valkuilen van dien, kan een gevolg zijn waardoor de daadwerkelijke hulpvraag van de persoon onvoldoende gehoord of gezien wordt. Zo ook het onderliggende trauma dat niet aan de oppervlakte komt.

EMDR-therapie; uitdagingen en ontwikkelkansen
Deze uitdagingen heb ik meegenomen toen ik, in mijn functie als psycholoog en gedragskundige, de opleiding tot EMDR-therapeut ging volgen. EMDRtherapie staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing en is een geprotocolleerde procedure voor de behandeling van PTSS en andere aan trauma gerelateerde stoornissen (De Jongh & Ten Broeke, 2024). De procedure geeft echter weinig concrete aanpassingen weer die toegepast kunnen worden voor de lvb-doelgroep. Wat mij betreft een gemis, maar tevens een uitdaging om hiervoor passend maatwerk te ontwikkelen om in te kunnen zetten tijdens een behandelplan.
Een uitdaging die tijdens de EMDR-scholing (Take Off Support, 2024) werd erkend. Samen met Koos Schinkel en Esther Honkoop (docenten Take Off Support) heb ik ten tijde van de scholing gesproken over bepaalde factoren binnen de EMDR-therapie die mogelijkerwijs door personen met een lvb onvoldoende begrepen kunnen worden. Met als gevolg dat de therapie een minder gewenst effect kent. Als de factoren binnen de EMDR-therapie die onvoldoende begrepen worden, positief beïnvloed worden door de inzet van passende (visuele) ondersteuning, is het zeer aannemelijk dat de gewenste effecten bereikt worden.
Visuele ondersteuning is een vorm waar nader naar gekeken is. Al snel verwijst de literatuur naar EMDR-ondersteuningsmateriaal voor kinderen en pubers. Dit sluit onvoldoende of niet aan bij de belevingswereld van mensen met een lvb. Zij kunnen dit als ‘kinderachtig’ en ongepast ervaren waardoor er weerstand ontstaat. Dit is voor de uitvoering van EMDR-therapie onhandig en maakt dat de therapie onvoldoende juist kan worden toegepast.